Op een goed moment realiseerde ik me dat ook ik een afgezant ben geworden van een andere generatie. Eentje die nog weet over dingen van vroeger.
Hé paps, draai nog eens zo’n ouderwetse CD, van die zwarte…. die je aan twee kanten kan afdraaien.
Ja, ja meiden, wij noemden dat vroeger al de A-side en de Flip-side….
Termen die ik overigens nog steeds wel eens op de radio hoor. Ze worden achteloos in de ether geslingerd, zonder de lading, zonder die opwinding die nu eenmaal hoort bij een nummer op de B-side; de naast betere keuze door de artiest…..
Net zoals de begrippen Album, Single, EP en Elpee. Allemaal parelwoorden uit de tijd dat de muziek werd geperst op vinyl, ook weer zo’n begrip. Vinyl, waarschijnlijk een bij toeval ontdekte Polyvinylchloride verbinding, die door de flexibele en makkelijk bewerkbare eigenschappen gretig werd toegepast.
We zagen PVC in rioolbuizen, fout behang, luie keukenvloeren, kille tafelbladen, goedkope opblaasbootjes en -eendjes etc maar ook in grammofoonplaten.

Voordat in de negentiger jaren muziek digitaal werd opgeslagen op de Compact-Discs, waren we reeds 100 jaren vertrouwd met muziek die op analoge wijze werd vastgelegd. Ergens eind 1800 introduceerde ene meneer Edison de eerste fonograaf uit: hij gebruikte rollen, met daarop aangebracht een folie met putjes en met een stevige aftastnaald met een grote trechter als geluidsversterker erop. En zo had je vier minuutjes muziek, of spraak.
Later in het begin van de 20ste eeuw gebruikte men in plaats van putjes de veel minder diepe groeven. Zo ontstond de eerste grammofoon, een breekbare 12 of 10 inch schijf van bakeliet, een van de eerste kunststoffen.
Deze plaat moest met een behoorlijke snelheid van 78 omwentelingen per minuut afgespeeld worden om redelijke kwaliteit geluid te reproduceren. Op deze manier klonk een wat schel klinkend muziekstuk maximaal 20 minuutjes, maar in vele huiskamers.
Deze 78-toeren schijven waren de voorloper van de na-oorlogse vinylschijven, die veel minder breekbaar waren en door hun zachte materiaal veel betere geluidskwaliteit konden vastleggen. Het aantal toeren kon aanmerkelijk omlaag zonder kwaliteitsverlies, waardoor er ook nog eens meer nummers op één kant pasten. En ook werd de opname naald vervangen door een minuscuul vaak breekbaar diamantje

Als je zo’n plaat goed bekijkt, met wat strijklicht, dan kun je de verschillende nummers als tracks herkennen. Zelfs kun je de luidere en meer zachtere nummers onderscheiden. Leuk is ook om te zien dat het laatste stukje van de groef een speciale beweging van de pick-up arm veroorzaakt, waardoor het afspeelmechanisme weet het plaatje is afgelopen en de arm omhoog moet. Als je een sjieke speler had, dan ging de arm automatisch terug naar zijn startpositie, en liep je geen gevaar de gevoelige naald te beschadigen.
Grofweg gezien zijn er twee uitvoeringen van de grammofoonplaat: de 45- en de 33 1/3 toeren versie. Bovendien maken we nog een onderscheid in de twee meest bekende afmetingen: de vertrouwde 12 inch voor de elpee’s (Long Play) en 7 inch voor de singles (één nummer per kant). De mop was dat je ook nog 7 inch plaatjes kon krijgen die je op 33 1/3 toeren kon afspelen: dat waren dan de E.P. tjes (Extended Play); er konden immers mooi 3 nummers op, per kant…. Ook heb ik wel eens een 10 inch “mini-LP” in handen gehad, maar die is me ontglipt, jammer.

Op menig schoolfeestje dansten wij op de muziek van singeltjes afgespeeld op bescheiden platenkrabbelaars in het paarsblauwe licht van Bretonse vissersbollen en op de muur geprojecteerde psychedelische olievlekken.
We hadden uiteraard wel een apart mannetje nodig om steeds de plaatjes te wisselen, en we noemden die mannetjes… disk-jockey.
Immers een single moest na 5 minuten al worden omgedraaid, al of niet aan elkaar gepraat.
En die vijf minuten gingen altijd al veel te snel. Met name de zwoele nummers, zoals Je t’aime van Jane Birkin die vanuit de diepste diepten kon zuchten ook nog prikkelende teksten prevelde zoals Tu vas, tu vas et tu viens.
Wel was er tijdens de klassenfeestjes het toeziende oog van de klassenlerares. Zij zag erop toe, dat bij té langzame nummers, het lichamelijke contact tussen de schuifelende, slijpende, schurende danspartners binnen of juist buiten de perken bleef. Een ware uitdaging natuurlijk…

Nog even kijk ik om me heen of hét favoriete meissie niet toevallig ten dans gevraagd wil worden…

Natuurlijk draaiden we ook ruigere nummers zoals Radar Love, Venus, Proud Mary, en swingden vaak zo heftig dat de naald oversloeg en de plaat een stukje verderop doodgemoedereerd weer verder ging met afspelen. En reken maar dat zo’n naald voor zijn kiezen kreeg. Ook het vinyl was aan slijtage onderhevig, en bleven er uiteindelijk plekjes over in de tracks waar steevast het nummer bleef hangen. Maar dat went.
Het is zelfs zo dat ergens in het begin van Eric Clapton’s Tears in Heaven, ik nog altijd met kromme tenen wacht op de messcherpe tik en het uitblijven van de intense vraag  would you hold my hand…..

En denk aan die elpee van de Rolling Stones Sticky Fingers. Destijds spectaculair schokkend door de platenhoes alleen al: Een enorme gulp die je echt kon openritsen, met daar achter een …. duffe witte onderbroek.
Typerend voor Andy Warhol; origineel, schokkend en het bracht veel gemoederen in beweging.
De echte kenners zochten naar exemplaren waar door de indrukking van de zipper de elpee zo min mogelijk was beschadigd.
Mijn exemplaar, ontdaan van de rits en mét een grote witte vlek op de zwarte schijf verraadt de gewraakte plek…  midden in het nummer Dead Flowers–wers–wers–wers– zjoeffff.

Mijn allereerste elpee was de “Dank U LP” uit 1970 een speciale editie waarvan de opbrengst ten goede kwam van de nierstichting. Een super actie gestart door de radiopiraat Radio Veronica. Voor mij als jochie uit de randstad dé ultieme vorm van Piraterij: Commerciele radio vanaf een scheepje in de internationale wateren voor de Nederlandse kust. Vier jaar later zou deze Volkslieveling tijdens een storm op het strand van Scheveningen lopen.
Hoe triest was de aanblik van de gewonde Norderney, het zendschip dat mijn hele opgroeiende jeugd de muziek van je leven had laten horen.
Als een gestrande walvis, ik zie het nog als de dag van gisteren…. de enorme middengolf zendmasten, de antennedraden afgestemd op 192 meter golflengte… als enorme snorrebaarden…. levenloos, kansloos.
Het jaar daarvoor was er nog een enorme protestactie op het Malieveld, “Veronica moet blijven”. Ik was een van de 150.000… mijn eerste echte demonstratie en zeer tegen de wil van mijn vader.
Uiteraard speelden daar de bekende Nederlandse bands, die zoveel te danken hadden aan de Veronica Top Veertig. We zagen the Golden Earring , Earth and Fire en vele anderen. Ook zagen we eindelijk in levende lijve de disk jockeys van het eerste uur Tineke, Rob Out, technicus Adje, Lex Harding, Chiel Montagne en uiteraard de man met de bronzen stem Jan van Veen (Candlelight).

Ach, ondertussen kennen we Veronica als een legale omroep, en ook zo Radio 538.
En wat niet velen weten, liggen zo ook de roots van de huidige TROS omroep op een oud olieboorplatform, het zogenoemde REM eiland, ook ooit illegaal uitzendend vanaf de Noordzee.
Allen kregen ze zendrechten, het kon ook niet uitblijven.

Maar de wel heel mooie muziek kwam toch van Simon and Garfunkel, mijn allertweedste plaat Bridge over a troubled Water. Een bijzonder duo, er is veel over ze gezegd en geschreven, maar nog steeds draai ik met genoegen hun muziek.
En als je nog even hebt, kijk dan tot slot een stukje mee op mijn YouTube Channel naar het optreden wat de beide heren in 1990 nog gaven.

In restless dreams I walked alone
Narrow streets of cobblestone,
‘Neath the halo of a street lamp,
I turned my collar to the cold and damp
When my eyes were stabbed by the flash of a neon light
That split the night
And touched the sound of silence.

 ..

Categorieën:korte verhalen

Tags: 33 1/3 toeren, 45 toeren, 78 toeren, dank u LP, elpee, je t'aime, platenspeler, Radio Veronica, schoolfeestje, Simon and Garfunkel, slijpen, sticky fingers